Graziella Pogolotti – Juventud Rebelde
Contan que Raúl Roa, interrogado a inicios da década dos 50 por un grupo de estudantes acerca da diferenza entre os dese tempo e os participantes na Revolución do 30, respondeu: «Os mozos sempre son os mesmos, o que cambia son as circunstancias». Raúl Roa foi, ademais do inesquecible Chanceler da Dignidade, un extraordinario mestre. Máis alá da aula, á saída das súas clases, na daquela Plaza Cadenas, seguía conversando cos numerosos mozos que o rodeaban. A súa evocación viva de acontecementos, anécdotas e personaxes sementou ideas que contribuíron a conformar o ideario dos que asumirían a loita contra a tiranía de Batista.
A referencia parece necesaria nos días que corren, cando actitudes e comportamentos de moitos mozos defraudan as expectativas dos seus maiores. O enrarecemento do diálogo necesario pode ter consecuencias moi negativas. Propóñome despexar o tema do anecdotario conxuntural para tratar de abordar, a reserva de investigacións de maior alento, as causas do fenómeno.
Un primeiro achegamento esixe despoxar o termo «xuventude» do seu contido xeralizador e, polo tanto, abstracto. Demasiado extenso, o rango de idades inclúe adolescentes, alumnos da educación superior, traballadores das máis variadas ocupacións e, tamén, hai que recoñecelo, sectores marxinalizados, remisos a incorporarse ao estudio e ao traballo. Esta xeración creceu, non obstante, en circunstancias similares. Son os fillos do período especial. Coñeceron de preto a penuria material, o aumento das desigualdades, o deterioro da educación, a crise dos modelos de conduta no ámbito familiar e no medio social ao seu alcance, o quebranto das expectativas de porvir forxadas pola Revolución. Asistiron ao renacer da picaresca na psicoloxía do loitador, mentres a dispoñibilidade de recursos económicos en moeda dura ofrecía o benestar material e, aínda máis, o acceso a unha recreación privilexiada no ámbito turístico. Ante a incerteza respecto ao futuro, prevalece o interese por gozar en plenitude o presente. Para moitos, a difícil situación da vivenda constitúe un obstáculo obxectivo para consolidar un fogar propio estable.
É obvio que a estratexia do imperialismo apunta á subversión mediante o deterioro das condicións da vida material e a clausura dun futuro posible. Pero o traballo dos servizos de intelixencia é máis sutil que a retórica dos voceiros do sistema. Ten en conta os sectores vulnerables e prestou sempre interese particular aos novos universitarios e, dentro dese sector, a aqueles que manifestan condicións para un liderado potencial. Seino por experiencia propia dende que, moito antes do triunfo da Revolución, baixo os gobernos auténticos, estudaba na Universidade. A miña ficha persoal, confeccionada pola CIA, destacaba o meu despregamento de actividade, a miña capacidade para influír sobre os demais. A miña experiencia persoal como estudante e como profesora que nunca perdeu o vínculo coa Universidade serven de base para as miñas consideracións acerca das vías para establecer un diálogo produtivo cos novos universitarios. A miña premisa fundamental é que o noso proxecto de vida (todos o temos, aínda nas circunstancias máis difíciles) debe articularse ao proxecto social da Revolución.
Unha tradición arraigada na nosa práctica política na base contrapón o activismo ao chamado «docentismo», esquivar que a autoridade inmanente e, por ende, a capacidade de influír sobre os demais, dimana da credibilidade sustentada na conduta persoal e na solvencia intelectual da argumentación. Julio Antonio Mella foi un intelectual de corpo enteiro e José Antonio Echeverría, antes de entregarse por enteiro ao combate fronte á ditadura, impulsou as concepcións máis avanzadas no campo da Arquitectura. Polo demais, o espírito crítico non debe identificarse mecanicamente con posicións contrarrevolucionarias. En moitos casos, está orientado a mellorar o existente. Aínda cando proveña do erro ou de falta de información, debe atenderse de xeito desprexuizado, procurando respostas pertinentes, segundo a especificidade do problema formulado.
Na formación dos novos universitarios é importante a influencia das organizacións políticas e dos claustros. A UJC e a FEU requiren fortalecer as súas respectivas identidades. Moitos militantes ingresan a UJC en idades moi temperás, sen ter clara conciencia do que significa en termos de compromiso individual. As reunións internas redúcense con frecuencia a actos formais para o cumprimento das normas establecidas. A FEU é o ámbito para proxectar o «eu si podo» da masa estudantil. É unha vía para canalizar inquietudes e intereses, para concretar a posibilidade de participación indispensable para afianzar o sentido de pertenza, para asumir deberes e responsabilidades, para comprender organicamente que a Revolución é de todos porque a facemos entre todos.
Non obstante, na aula desenvólvese o fundamental da vida universitaria. Por iso, a consolidación dos claustros é decisiva. O período especial deixou pegada no profesorado. Unha política de conxelación de equipos impediu substituír aos que causaron baixa por falecemento ou xubilación. De modo que, agora, entre os que bordean o retiro e os ingresados recentes, existe o baleiro dunha xeración intermedia. A superación dos mozos, mediante o acceso á investigación e aos graos científicos, require constituirse en prioridade, por canto o desenvolvemento dun profesor universitario esixe a maduración dos coñecementos e un afianzamento da súa autoridade inmanente. A súa influencia no plano ideolóxico exércese non só a partir de principios xerais de política nacional e internacional, senón tamén no campo específico das materias de estudio. Actualmente, no caso da cultura, a batalla é relevante e complexa.
Do mesmo xeito, o ensino da historia e do marxismo require atención particular. Para que resulte verdadeiro «mestre da vida», con repercusións na análise da realidade actual, a historia non pode reducirse ao relato dunha serie de acontecementos gloriosos. Implica a súa comprensión en termos de procesos, incluídas as contradicións que lle son inherentes. A acción que conduciu ao triunfo da Revolución non foi un acto de voluntarismo. A estratexia deseñada por Fidel Castro respondeu á asimilación lúcida dos problemas e demandas acumuladas ao longo da república neocolonial. Despois de tomar o poder, os axustes de orde táctica naceron do enfrontamento a problemas internos e internacionais. Na actualidade, esas dificultades non cesaron e a abordaxe da súa solución esixe conciliar o realismo coa fidelidade ao proxecto socialista.
O ensino do marxismo pasou por distintas etapas no noso país. Nunha primeira fase, apelouse á lectura directa de textos esenciais dos fundadores. Estableceuse logo un programa único co apoio de moi coñecidos manuais soviéticos. Máis apegada á letra que ao espírito, esta fórmula deu lugar a un estudio memorístico, dogmatizante, alleo a unha real aplicación á análise da realidade. Perdeuse de vista a esencial dialéctica histórica, aberta ás necesidades impostas por circunstancias imprevistas e aos cambios producidos no desenvolvemento do capitalismo, tal e como o comprenderon no seu momento Lenin e o propio Fidel. O marxismo non nos entrega un recetario, senón un método para a comprensión das contradicións vixentes na sociedade en contextos tan afastados da Europa do século XIX como os da América Latina contemporánea e o papel que hoxe corresponde aos movementos indíxenas e aos aínda máis heteroxéneos movementos sociais. Reducido a un formulario, o marxismo convértese en discurso abstracto, perde credibilidade, produce rexeitamento e perde validez para a análise crítica dos problemas da sociedade.
A revolución tecnolóxica contemporánea favorece a xeración constante de imaxes e información. O emprego de fórmulas comunicativas eficientes, derivadas das técnicas da mercadotecnia impón gustos, valores e necesidades, á vez que viste de credibilidade unha mensaxe cada vez máis manipulada. É imposible pechar fronteiras a esta avalancha e, por outra banda, inscritos como estamos na era da globalización, temos que sustentar o debate ideolóxico nunha información de amplo horizonte, veraz e crible. O destinatario de hoxe non é o de hai medio século. A poboación cubana alcanzou un nivel de instrución moito máis alto. Para nós, a información, a diferencia do que acontece nos medios internacionais, debe constituirse en vía para o exercicio de pensar. A nosa mensaxe non pode ser reiterativa. A abordaxe das noticias non pode reducirse ao lead propagado polas axencias. O universo informativo non pode limitarse a algúns aspectos de canto sucede en Estados Unidos e ao que transcorre nos países que son nosos aliados máis próximos. Órgano oficial do Partido, Granma ten que respectar na súa liña editorial algúns compromisos da política exterior cubana. Pero outros espazos poden atender cuestións críticas en territorios que manteñen con Cuba boas relacións diplomáticas e comerciais.
A información nacional require un coidado particular. Non vivimos no mellor dos mundos posibles. O cidadán de a pé e, sobre todo, o sector xuvenil, percibe con forza as dificultades da vida cotiá e advirte tamén, no máis concreto da inmediatez, aquelas que se derivan das nosas propias insuficiencias, tales como a desidia, a incompetencia, a corrupción e o suborno aos funcionarios públicos. Sen hiperbolizar as manchas, estas deben someterse a crítica. Neste terreo, máis que en ningún outro, os señalamientos concretos teñen que substituír as xeneralizacións abstractas. Acorralar as deficiencias contribúe á credibilidade dos logros.
Fortalecer o diálogo cos mozos conduce a superar dificultades no presente e a garantir o porvir. Ofrecer unha carta de confianza, tender pontes cara a unha relación construtiva, non implica «blandenguería» ou renuncia de principios irrenunciables. Hai que despexar a atmosfera de interferencias subxectivas. En pleno desenvolvemento biolóxico e psicolóxico, os mozos tenden a ser inconformes, desafiantes, a deixarse levar polo espírito grupal, a afirmar a súa personalidade mediante trazos de conduta ou de vestiario. Non sempre os máis dúctiles resultan os máis confiables.
O traballo político e a sedimentación de valores concrétanse na persoa humana, o crecemento da cal é o obxectivo último da Revolución. Referencia necesaria, os modelos históricos deben facerse recoñecibles tamén na conduta dos que forman parte do ámbito inmediato de cada cual: familia, mestres, cadros. Do mesmo xeito, a noción de patria, de acordo coa raíz etimolóxica da palabra, constrúese a partir das vivencias inmediatas de cada cual, de acordo cun proceso á vez intelectual e afectivo. Nacen no barrio, na escola, no sitio de labor. Vanse facendo a través do amor polas cousas que se constrúen coas propias mans e co exercicio da intelixencia. Dese modo fórxase o sentido de pertenza, elo inicial da noción máis larga da patria. E é a razón pola cal a participación consciente, non instrumentalizada, é clave fundamental do socialismo, o que marca a súa diferenza respecto aos sistemas sociais precedentes. A participación non se define pola resposta disciplinada ás tarefas encargadas por cada momento. Esa disposición debe existir en situacións de emerxencia, pero non se sostén no transcurso da cotidianeidade. Participar implica conxugar os sonos, o sentido da vida, as expectativas de presente e porvir no máis amplo proxecto social, así como potenciar as iniciativas propias cara á superación das dificultades e a modificación tanxible do contexto inmediato. Nesa acción intégranse conxuntamente compromiso e responsabilidade.
A capacidade de escoitar converte a relación cos mozos en diálogo interactivo, baseado na confianza mutua, allea ao perigoso xerme dunha dobre moral. Nese vínculo entra en xogo o papel do individuo, con frecuencia satanizado como fonte de individualismo, a súa expresión hiperbolizada e corruptora da conduta humana. Polo contrario, a restauración dunha dialéctica produtiva entre a persoa e a sociedade, coa asunción consciente da interdependencia entre ambas as dúas, é o antídoto máis eficaz contra as tentacións de egocentrismo e contribúe a dinamizar os esforzos en beneficio común dende a célula primordial na familia, a escola, o traballo, a comunidade e as organizacións de masas.
Fonte: VER WEB
