Resumen Latinoamericano
(Segunda parte do artigo que aparecera en Proceso, 24 de xullo de 1978)
Coido que moi poucos eramos conscientes do xeito silandeiro e irreparábel en que a escaseza ía meténdose na nosa vida. Aínda despois do desembarco en Praia Girón, os casinos seguían abertos, e algunhas jineteras sen turistas facían a carreira en espera de un afortunado casual da ruleta lles salvar a noite. Era evidente que a medida que as condicións cambiaban, aquelas andoriñas solitarias íanse volvendo lúgubres e cada vez máis baratas. Pero de todos os xeitos as noites da Habana e Guantánamo seguían a ser longas e insomnes, e a música das festas de aluguer soaba até a alba.
Eses rengos da vida vella mantiñan unha ilusión de normalidade e abundancia que nin as explosións nocturnas, nin os rumores constantes de agresións infames, nin a inminencia real da guerra conseguían extinguir, pero que desde había moito tempo deixaran de ser verdade. Ás veces non había carne nos restaurantes despois da media noite, pero non nos importaba, porque se cadra había polo. Ás veces non había plátano, pero non nos importaba, porque se cadra había boniato. Os músicos dos clubs veciños e os chulos impávidos que esperaban as colleitas da noite fronte a un vaso de cervexa, parecían tan distraídos como nós ante a erosión inexorábel da vida cotiá.
No centro comercial tiñan aparecido as primeiras colas e un mercado negro incipiente, pero moi activo, empezaba a controlar os artigos industriais, sen pensar moi en serio que tal sucedese porque faltasen cousas, senón todo o contrario, porque sobraba diñeiro.
Naquela altura, alguén requerira unha aspirina despois do cinema e non a atopamos en tres farmacias. Fómola encontrar na cuarta, e o boticario explicounos, sen lle dar máis importancia, que a aspirina escaseaba desde había tres meses. A verdade é que non só a aspirina, senón moitas cousas esenciais estaban escasas desde antes, pero ninguén parecía pensar que desaparecerían por completo. Case un ano despois de os EUA decretaren o embargo total do comercio con Cuba, a vida seguía sen cambios importantes, non tanto na realidade como no espírito da xente.
BRUTAL E LÍRICO
Eu tomei conciencia do Bloqueo dunha maneira brutal, pero á vez un pouco lírica, como con case todo o que se me anunciou na vida. Despois dunha noite de traballo na oficina de Prensa Latina funme só tirando do meu cansazo, a procurar algo de comer. Estaba a amencer. O mar tiña un humor tranquilo e unha freita alaranxada separábao do ceo no horizonte.
Camiñei polo centro da avenida deserta, contra o vento de salitre do Malecón, buscando algún lugar aberto para comer baixo as arcadas de pedras reladas e zumarentas da cidade vella. Por fin atopei unha taberna co peche metálico a medio baixar, e tentei levantalo para entrar, porque dentro había luz e víase un home lavando vasos no mostrador. Mal botara man ao peche, cando sentín ás miñas costas o ruído inconfundible dun fusil ao ser montado, e unha voz de muller, moi doce pero resolta:
-Quieto, compañeiro -dixo-. Levanta as mans.
Era unha aparición na bruma do abrente. Tiña un aspecto moi belo, co pelo amarrado na caluga como unha cola de cabalo, e a camisa miliciana humedecida polo vento do mar. Estaba asustada, sen dúbida, pero tiña os tacóns separados e ben chantados na terra, e termaba do fusil coma un soldado.
-Teño fame- dixen.
Talvez díxeno con demasiada convicción, porque só entón comprendeu que eu non tratara de entrar na fonda á forza, e a súa desconfianza converteuse en mágoa.
-É moi tarde -dixo.
-Ao contrario -retruqueille- o problema é que é demasiado cedo. O que quero é almorzar.
Entón fixo acenos cara a dentro polo cristal, e convenceu ao home de que me servise algo, aínda que faltaban dúas horas para abrir. Pedín ovos fritos con xamón, café con leite e pan con manteiga e un zume fresco de calquera froita. O home díxome cunha precisión sospeitosa que non había ovos nin xamón desde había unha semana nin leite desde facía tres días, e que o único que podía servirme era unha cunca de café negro e pan sen manteiga, e talvez un pouco de macarróns requecidos da noite anterior. Sorprendido, pregunteille que estaba a pasar coas cousas para comer, e a miña sorpresa era tan inocente que entón foi el quen sentiu sorprendido.
-Non pasa nada me dixo-. Máis nada que a este país levoullo o carallo.
Non era inimigo da Revolución, como o imaxinei ao principio. Ao contrario: era o último dunha familia de once persoas que fuxiran en bloque para Miami. Decidira quedar, e en efecto ficou para sempre, mais eu oficio permitíalle descifrar o porvir con elementos máis reais ca os dun xornalista trasnoitado. Coidaba que antes de tres meses tería que pechar a fonda por falta de comida, pero non lle importaba moito, porque xa tiña plans moi ben definidos para o seu futuro persoal.
Foi un prognóstico certeiro. O 12 de marzo de 1962, cando xa transcorreran trescentos vinte e dous días desde o principio do Bloqueo, impúxose o racionamento drástico da mantenta. Asignouse a cada adulto unha ración mensual de tres libras de carne, unha de peixe, unha de pito, seis de arroz, dous de manteiga, unha e media de feixóns, catro onzas de manteiga e cinco ovos. Era unha ración calculada para cada cubano dispor dunha cota normal de calorías diarias. Había racións especiais para os nenos, segundo a idade, e todos os menores de catorce anos tiñan dereito a un litro diario de leite.
Máis tarde empezaron a faltar puntas, deterxentes, lámparas e outros moitos artigos indispensábeis na casa, e o problema das autoridades non era regulamentalos, senón conseguilos. O máis admirabel era comprobar até que punto aquela escaseza imposta polo inimigo ía purificando a moral social. O mesmo ano en que se estableceu o racionamento ocorreu a chamada Crise de Outubro, que o historiador inglés Hugh Thomas cualificou como a máis grave da Historia da Humanidade, e a inmensa maioría do pobo cubano mantívose en estado de alerta durante un mes, inmóbiles nos seus sitios de combate ata que o perigo pareceu conxurado, e dispostos a enfrontarse á bomba atómica con escopetas.
No medio daquela mobilización masiva que bastaría para descompoñer calquera economía ben asentada, a produción industrial alcanzou cifras insólitas: rematou o absentismo nas fábricas e sorteáronse obstáculos que en circunstancias menos dramáticas terían sido fatais. Unha telefonista de Nova York díxolle nesa ocasión a unha colega cubana, que nos Estados Unidos estaban moi asustados polo que puidese ocorrer. En cambio, aquí estamos moi tranquilos -replicou a cubana-. Á fin e ao cabo, a bomba atómica non doe.
O país producía daquela zapatos abondo para cada habitante de Cuba poder comprar un par ao ano, de modo que a distribución canalizouse a través dos colexios e os centros de traballo. Só en agosto de 1963, cando xa case todas as zapaterías pecharan por non haber materialmente nada que vender, regulamentouse a distribución da roupa. Empezaron por racionar nove artigos, entre eles os pantalóns de home, a roupa interior para ambos sexos e certos xéneros téxtiles, pero antes dun ano tiveron que aumentalos a quince.
Aquel Nadal foi o primeiro da Revolución que pasou sen cochinito nin turrón, e cos xoguetes racionados. Con todo, e grazas precisamente ao racionamento, foi tamén o primeiro Nadal na historia de Cuba en que todos os nenos sen ningunha distinción tiveron polo menos un xoguete, A pesar da intensa axuda soviética e da axuda de China Popular, que non era menos xenerosa naquel tempo, e a pesar da asistencia de numerosos técnicos socialistas e da América Latina, o Bloqueo era entón unha realidade ineludible que había de contaminar até as gretas máis recónditas da vida cotiá e apresurar os novos rumbos irreversibles da historia de Cuba.
As comunicacións co resto do mundo reducíronse ao mínimo esencial. O cinco voos diarios a Miami e os dous semanais de Cubana de Aviación a Nova York foron interrompidos desde a Crise de outubro. As poucas liñas de América Latina que tiñan voos a Cuba, cancelaron a medida que os seus países interrompían as relacións diplomáticas e comerciais, e só quedou un voo semanal desde México que durante moitos anos serviu de cordón umbilical co resto de América, aínda que tamén como canle de infiltración dos servizos de subversión e espionaxe dos Estados Unidos.
Cubana de Aviación, coa súa frota reducida aos épicos Bristol Britannia, que eran os únicos cuxo mantemento podían asegurar mediante acordos especiais cos fabricantes ingleses, sostivo un voo case acrobático a través da ruta polar até Praga. Unha carta de Caracas, a menos de 1.000 quilómetros da costa cubana, tiña que darlle a volta a medio mundo para chegar á Habana. A comunicación telefónica co resto do mundo tiña que facerse por Miami ou Nova York, baixo o control dos servizos secretos dos Estados Unidos, mediante un prehistórico cable submarino que foi roto nunha ocasión por un barco cubano que saíu da baía da Habana, arrastrando a áncora que esqueceran levantar.
A única fonte de enerxía eran cinco millóns de toneladas de petróleo que os barcos soviéticos transportaban cada ano desde os portos do Báltico, a 14 000 quilómetros de distancia, e cunha frecuencia dun barco cada cincuenta e tres horas.
O Oxford, un buque da CIA equipado con toda clase de elementos de espionaxe, patrullou augas territoriais cubanas durante varios anos para vixiar que ningún país capitalista, salvo os moi poucos que se atreveron, contrariara a vontade dos Estados Unidos. Era ademais unha provocación calculada á vista de todo o mundo. Desde o Malecón da Habana ou desde os barrios altos de Santiago víase de noite a silueta luminosa daquela nave de provocación ancorada dentro das augas territoriais. Talvez moi poucos cubanos lembraban que do outro lado do mar Caribe, tres séculos antes, os habitantes de Cartagena de Indias padeceran un drama similar.
As 120 naves mellores da Armada Inglesa, ao mando do almirante Vernon, cercaran a cidade con 30 000 combatentes selectos, moitos deles recrutados nas colonias americanas que máis tarde serían os Estados Unidos. Un irmán de George Washington, o futuro liberador desas colonias, estaba no Estado Maior das tropas de asalto. Cartagena de Indias, que era famosa no mundo de entón polas súas fortificacións militares e a espantosa cantidade de ratas das súas cloacas, resistiu ao asedio cunha ferocidade invencibel, malia seus habitantes ter que alimentarse co que podían, desde as cortizas das árbores até o coiro dos tallos. Ao cabo de varios meses, aniquilados pola bravura guerreira dos asediados, e destruídos pola febre amarela, a disentería e a calor, os ingleses retiráronse en derrota. Os habitantes da cidade, en cambio, estaban completos e saudables, pero coméron até a última rata.
Moitos cubanos, por suposto, coñecían este drama. Pero o seu raro sentido histórico impedíalles pensar que puidese repetirse. Quen imaxinaría, no incerto aninovo de 1964, que estaban aínda por vir tempos peores daquel Bloqueo férreo e desalmado, e que chegarían a non ter nin auga para beber en moitos fogares e en case todos os establecementos públicos.
Artigo traducido para Terra Sen Amos por Rosalía Eiras
